1936 Wij gingen naar Berlijn #leesvoer

Terwijl de televisie hier in huis bijna 24/7 aan staat met de Olympische Spelen aan, lees ik op de momenten dat er voor mij minder interessante sporten te zien zijn een boek. Ook over de Olympische Spelen. Maar dan die van 1936. Twee verschillende werelden, maar toch ook overeenkomsten.

[heading size=4 style=underline]Toen[/heading]Terwijl wij de Olympische Spelen vooral kennen als één groot sportfeest, kent dit sportevent ook zijn schaduwedities. De Spelen van 1936 in Berlijn bleken een grote propagandastunt van Hitler en Goebels. De atleten van toen werden gevierd, later vergruisd. Hadden zij wel moeten deelnemen aan deze omstreden Spelen in Berlijn? Of hadden zij er beter aan gedaan om, zoals enkele andere atleten, te bedanken voor deelname?

[heading size=4 style=underline]1936 Wij gingen naar Berlijn – Auke Kok[/heading]Auke Kok vertelt in 1936 Wij gingen naar Berlijn het intrigerende verhaal van de Nederlandse equipe, die dacht in Berlijn eeuwige roem te kunnen behalen. Maar in plaats daarvan verloren de medailles al snel hun glans en ging een aantal atleten gebukt onder een levenslang schuldgevoel. De Spelen in Berlijn werden door Hitler niet geinitïeerd om Duitsland zowel op sportief als politiek als keurig land op de kaart te zetten, maar vooral gebruikt om tijd te winnen en de oorlogsmachine in gang te zetten. De atleten hadden hier uiteraard geen weet van, maar plukten hier wel de wrange vruchten van.

[heading size=4 style=underline]De aanloop[/heading]De jaren voor de Spelen in Berlijn worden gekenmerkt door protesten tegen de Spelen en het facisme dat zich in Duitsland begint te ontwikkelen, onenigheid binnen de verschillende sportbonden en onder atleten onderling. De Nederlandse koepel NOC besluitt in 1933 dat niets deelname aan de Spelen in de weg staat. Goedgelovig? De sportbonden zijn niet zo snel in hun beslissing en het levert binnen de besturen heftige discussies op, waarbij de politieke grondslag van de sportbonden een grote rol speelt. Wél gaan zou een erkenning betekenen van nazi-Duitsland, ook al belooft Duitsland dat de Olympische Wet leidend is en ook Joden deel mogen nemen aan de Spelen. De werkelijkheid laat een ander beeld zien, blijkt als de Joodse bokser Ben Bril in aanloop naar de Spelen in Duitsland aan een bokspartij specifiek voor Joden deelneemt (Joden mogen niet tegen Ariërs vechten). Hij ziet met eigen ogen hoe Joden en andere minderheidsgroepen onderdrukt worden. Ook de sprintsters Tollien Schuurman en Bets ter Horst weigeren tegen Duitse atleten te strijden en door deelname aan de Spelen in te stemmen met politieke ongelijkheid tussen sporters. Maar omdat Duitsland een belofte doet, ziet de meerderheid van de sportbonden geen reden om de Spelen te boycotten. De aanloop naar de Olympische Spelen gaat gepaard met veel disucssie, waarbij de keuze van een aantal atleten hen voor de rest van hun leven zal tekenen.

[heading size=4 style=underline]Heldenstatus[/heading]Uiteindelijk vertrekken ruim 100 atleten naar Berlijn. In het boek volgen we sprinter Tinus van Osendarp, die twee bronzen medailles weet te winnen, maar gevierd wordt als de wáre winnaar. Hij is blank, de nummers 1 en 2 niet. Zijn nieuwe status brengt hem bekendheid en roem. Hij kan het nauwelijks bevatten. Dat komt mede doordat Berlijn; de Olympische Spelen imponeren. De Duitsers hebben aan werkelijk alles gedacht. Het grootste Olympische dorp, nieuwe sportaccommodaties, de meest fantastische grootse voorzieningen. Ook de stad Berlijn zelf ademt de Olympische geest. De buitenlandse gasten worden gepamperd met banketten en feesten, de stad is smetteloos schoon, de bevolking allervriendelijkst en enthousiast. Eén groot mediaspektakel met internationale bewondering tot gevolg. En het gevolg daarvan is tweeledig. Het Duitse volk schaart zich nóg meer achter het regime en de handelsbetrekkingen met het buitenland trekken aan. De wereld begint langzaam aan te geloven dat Duitsland woord houdt of is dit allemaal een façade van nationaalsocialistische Duitsland?

[heading size=4 style=underline]Rie[/heading]Ook de jonge zwemster Rie Mastenbroek komt uitgebreid aan bod. Een zwemtalent, dat niet zwemt uit liefde voor de sport, maar om gezien te worden. Opgegroeid in een woelige Rotterdamse arbeiderswijk, bastaardkind en thuis niet bestaan voor haar moeder en “ome Jan”, gepest en buiten gesloten. Haar heil vindt ze in het nabijgelegen zwembad, waar ze ontdekt wordt door de verre van controversiële zwemtrainster Ma Braun. De zware Spartaanse en zeer strenge aanpak zijn precies wat Rie nodig heeft om haar woede in zich naar boven te brengen om op de toppen van haar kunnen te presteren. Zij wint in Berlijn 3 gouden en een zilveren medaille. Eindelijk is ze iemand. Van de propagandistische sfeer gedurende de Olympische Spelen heeft ze nauwelijks enig benul. Ze is pas 17.
Eenmaal terug in Nederland worden de Olympiërs en vooral de medaillewinnaars als helden onthaald. Huldigingen, diners, banketten, openingen, demonstaties, het wordt Rie allemaal te veel en ze besluit al snel de rug naar de wedstrijdsport te keren. In tegenstelling tot Tinus, die zo graag wíl lopen, maar vanwege zijn werk bij de KLM tijd te kort komt om te trainen.

[heading size=4 style=underline]Oorlog[/heading]En dan breekt de oorlog uit. Terwijl Rie trouwt, kinderen krijgt en op de achtergrond raakt, maakt Tinus carriere. Niet bij de KLM. Door de bombardementen is er van Schiphol weinig over. De politie wordt zijn nieuwe domein, waar hij alle tijd krijgt om te trainen, wedstrijden te lopen en door te groeien. Langzaam aan ‘promoveert’ hij steeds hoger op de nazi-ladder en wordt hij een beduchte tegenstander van het verzet. Niet dat Tinus daar erg in heeft. Hij gaat mee met de stroom en toevallig bevindt hij zich in een nationaalsocialistische omgeving. De naïeve Tinus doet gewoon zijn werk en houdt van zijn sport. Sport is altijd zijn drijfveer geweest.
Twee topatleten met een eigen verhaal, waarbij de hun succes tevens hun eigen ondergang is. Allebei overleven zij de oorlog, maar hun leven zal nooit meer hetzelfde zijn. Een boek dat intrigeert, kippenvel bezorgt en een kijk geeft op het leven van de vooroorlogse topsporters en de wijze waarop de atleten onder druk stonden vanuit de bonden en het NOC. Hun glansrijke carrière vindt een hoogte- en dieptepunt op de Olympische Spelen van Berlijn in 1036. Hun leven is voor altijd getekend. En wat brengt de toekomst van de Olympische Spelen? Want ook in de recentere historie zijn de Spelen meermaals als propaganda middel ingezet. Is sport wel zo neutraal?

Nieuwsgiering geworden naar het boek? 1936 Wij gingen naar Berlijn is verkrijgbaar bij diverse boekhandels en te bestellen via bol.com voor een adviesprijs van € 19,99